Transport drogowy jest jedną z kluczowych gałęzi logistyki, w której sprawne zarządzanie kosztami ma ogromne znaczenie. Jednym z istotnych elementów tych wydatków jest myto, czyli opłaty pobierane za korzystanie z określonych odcinków sieci drogowej. W poniższym artykule przyjrzymy się szczegółowo, czym jest myto, jakie systemy poboru opłat funkcjonują w Europie, jak obliczać należności dla pojazdów dostawczych i ciężarowych oraz jakie wyzwania stoją przed przewoźnikami.
Myto – istota i założenia
Pod pojęciem myto rozumiemy obowiązkową opłatę, którą pobiera się od użytkowników sieci dróg krajowych, autostrad lub dróg ekspresowych. Główne cele wprowadzenia tego rozwiązania to:
- finansowanie budowy i utrzymania infrastruktury drogowej,
- zmniejszenie zatorów komunikacyjnych oraz ograniczenie emisji spalin,
- redystrybucja kosztów związanych z eksploatacją dróg na faktycznych użytkowników.
Różne państwa stosują odmienne modelowe podejścia – od tradycyjnych punktów poboru na bramkach, przez systemy elektroniczne oparte na transponderach, aż po rozwiązania lokalizacyjne (GPS). W zależności od rodzaju pojazdu i przebytej trasy, opłata może być ustalana według kilometrażu, emisji spalin czy maksymalnej dopuszczalnej masy całkowitej.
Rodzaje systemów poboru opłat
W europejskim transporcie drogowym wyróżniamy trzy główne modele rozliczania myta:
- System punktowy – opłaty uiszczane na bramkach w określonych punktach (np. Austria, Francja);
- System elektroniczny (e-myto) – korzystanie z ustrukturyzowanej sieci odbiorników i urządzeń pokładowych (On-Board Unit), wykorzystywany w Niemczech (Toll Collect), Polsce (viaTOLL, obecnie e-TOLL);
- System zryczałtowany – abonamentowe rozwiązania dla pojazdów dostawczych (niektóre autostrady we Włoszech oferują karnety czasowe bez mierzenia dystansu).
Każde z rozwiązań ma swoje wady i zalety. Punktowy system jest prosty w zarządzaniu, ale generuje korki; natomiast system elektroniczny wymaga nakładów na infrastrukturę, lecz daje większą płynność ruchu i możliwość śledzenia trasy.
Metody obliczania myta
W przypadku systemów elektronicznych, kluczowe czynniki wpływające na wysokość opłaty to:
- długość przejechanego kilometra;
- kategoria emisji spalin (EURO I–VI);
- liczba osi pojazdu;
- klasa hałasu;
- rodzaj towaru (w niektórych krajach wprowadzono zróżnicowanie w zależności od przewożonych ładunków niebezpiecznych).
Aby precyzyjnie obliczyć myto, przewoźnik rejestruje przebytą trasę w systemie z użyciem urządzenia pokładowego lub aplikacji mobilnej. Algorytm analizuje współrzędne GPS i uwzględnia:
- przejazd przez odpłatne odcinki autostrad lub dróg ekspresowych,
- przystosowanie pojazdu (masa, kategoria ekologiczna),
- aktualne stawki obowiązujące w danym państwie lub strefie.
Przykładowo, kierowca pojazdu ciężarowego o masie 40 ton, linii EURO V zapłaci w Niemczech średnio 0,20 EUR za kilometr, podczas gdy w Polsce stawka za tę samą kategorię może wynosić 0,15 EUR.
Wyzwania i praktyczne zastosowania
Wdrażanie zaawansowanych systemów poboru myta generuje również określone trudności:
- koszty implementacji i utrzymania punktów kontrolnych oraz centrów rozliczeniowych,
- problemy techniczne związane z dokładnością GPS w tunelach i obszarach zurbanizowanych,
- konieczność aktualizacji urządzeń pokładowych przy zmianie prawa lub stawek.
Jednocześnie przewoźnicy starają się optymalizować koszty transportu poprzez:
- wybór tras minimalizujących sumaryczne opłaty,
- stosowanie pojazdów o niższych normach emisji (klasy EURO VI),
- korzystanie z programów lojalnościowych operatorów płatnych autostrad.
Przykład kalkulacji
Załóżmy, że firma transportowa wysyła ładunek o masie 24 t z Warszawy do Berlina – trasa liczy około 580 km, z czego 350 km przypada na odcinki płatne w Polsce, a 230 km w Niemczech. Przy stawce 0,15 EUR/km w Polsce i 0,20 EUR/km w Niemczech oraz kategorii pojazdu EURO V, całkowite myto wyniesie:
- Polska: 350 km × 0,15 EUR = 52,50 EUR;
- Niemcy: 230 km × 0,20 EUR = 46,00 EUR;
- Razem: 98,50 EUR.
Dzięki systemom elektronicznym można automatycznie generować faktury, co przyspiesza rozliczenia i minimalizuje ryzyko błędów.
Perspektywy rozwoju
W obliczu rosnącej liczby ciężkich pojazdów na europejskich drogach, coraz większą rolę odgrywają:
- interoperacyjność systemów (pozwalająca na jednolite rozliczenia w kolejnych krajach),
- dynamiczne stawki uzależnione od natężenia ruchu i pory dnia,
- wykorzystanie technologii blockchain do bezpiecznego przechowywania danych rozliczeniowych.
Nowoczesne rozwiązania pozwalają jednocześnie chronić środowisko i zwiększać efektywność przewozów, co w długiej perspektywie sprzyja zrównoważonemu rozwojowi transportu drogowego.